Zawody sfeminizowane - charakterystyka

Czynnikami warunkującymi podział zawodów na sfeminizowane i zmaskulinizowane są przede wszystkim utrzymujące są wzorce społeczno-kulturowe oraz sytuacja ekonomiczna. Jednym z przejawów nierównomiernej reprezentacji zawodów jest segregacja zawodowa, rozumiana jako tendencja do nadmiernego skupiania, bądź niedobór przedstawicieli jednej z płci w określonych kategoriach społeczno-zawodowych,
w pewnych sektorach i branżach gospodarki oraz na niektórych pozycjach w strukturach biurokratycznych. Teoria segregacji rodzajowej w pracy tłumaczy skłonność do preferowania zawodów zgodnie z rolą rodzajową, co w konsekwencji sprzyja przeświadczeniu o uznaniu niektórych zawodów za męskie lub kobiece profesje. Segregacja zawodowa może przyjmować formę horyzontalną bądź wertykalną. Pierwsza z nich charakteryzuje się tym, że aktywność zawodowa kobiet związana jest z określonymi sferami zatrudnienia, np. w służbie zdrowia, edukacji, sektorze usług. Konsekwencją tej sytuacji jest fakt, że więcej kobiet pracuje w zawodach mniej płatnych. Natomiast segregacja wertykalna oznacza, że znacznie mniejsza liczba kobiet zajmuje stanowiska kierownicze, a w zawodach sfeminizowanych to mężczyźni, jeśli podejmują pracę, szybciej osiągają awans zawodowy.

Nadal istnieje przekonanie, że kobiety poszukują pracy w zawodach o mniejszym prestiżu, częściej decydują się na pracę w zawodach niewymagających wysokich kwalifikacji, zbyt dużej dyspozycyjności, konieczności dokształcania się oraz niedających możliwości awansu zawodowego. Z kolei mężczyźni nie podejmują profesji, które nie są atrakcyjne pod względem dochodów i prestiżu. Natomiast ci, którzy decydują się na pracę w zdominowanym przez kobiety środowisku, w mniejszym stopniu utożsamiają się z tradycyjnym modelem męskości i często w związku z tym podlegają negatywnej ocenie społecznej ze względu na stale utrzymujące się stereotypy płci.

Do zawodów zdominowanych przez kobiety, w których wzrasta liczba mężczyzn, należy zaliczyć przede wszystkim zawód pracownika socjalnego, bibliotekarza, nauczyciela nauczania początkowego oraz pielęgniarza.

Problematyka stereotypów płci coraz częściej jest poddawana analizie badawczej w odniesieniu do wielu sfer życia człowieka. Ze względu na przeobrażenia w pełnieniu ról społecznych oraz dążenie jednostek do samorealizacji w wybranych przez siebie obszarach życia istotne jest zwracanie uwagi na potrzeby, zainteresowania, jak też sytuację życiową ludzi podejmujących różnorodną aktywność, w tym pracę zawodową. Współcześnie zachodzące przeobrażenia w pełnieniu ról społecznych przyczyniają się do powolnych zmian w proporcji udziału kobiet i mężczyzn w różnych zawodach. Z jednej strony rynek pracy otworzył się na kobiety, które pragną realizować się w zawodach podejmowanych częściej przez mężczyzn. Z drugiej strony mężczyźni coraz częściej podejmują role dotychczas kojarzone z rolami pełnionymi przez kobiety i wyznaczonymi stereotypami płci, zarówno w sferze rodzinnej jak i zawodowej.

Na wzrost zainteresowania funkcjonowaniem mężczyzn w rolach zawodowych – podejmujących pracę w zawodach uznawanych za typowo „kobiece” ma nie tylko wpływ powolne odchodzenie od stereotypów płci jako wyznacznika funkcjonowania jednostki, ale również, a może przede wszystkim, podejście samych mężczyzn, którzy nie boją się ujawnić swoich upodobań i pragnień, odrzucając wizerunek mężczyzny „macho”.

Należy pamiętać, że zmiany w pojmowaniu męskości podlegają dwojakiej ocenie.
Z jednej strony są one oceniane w kategoriach „kryzysu męskości”, który potwierdzany jest przez proces emancypacji kobiet i zacieranie się różnic między rolami pełnionymi przez przedstawicieli obu płci – na wszystkich płaszczyznach życia społecznego i osobistego, ale również przez narastającą krytykę słabości i wad mężczyzn. Z drugiej strony wspomniany kryzys jest traktowany jako odejście, uwolnienie od stereotypu i stworzenie mężczyznom możliwości wyboru. Takie podejście znajduje odzwierciedlenie we wzrastającym zainteresowaniu pełnieniem przez mężczyzn ról zawodowych stereotypowo przypisanych płci przeciwnej.

Motywy podejmowania przez mężczyzn pracy w środowisku sfeminizowanym

Wśród motywów podejmowania przez mężczyzn zawodów sfeminizowanych wymienia się przede wszystkim zmiany w podejściu do rozumienia i utożsamiania się z tradycyjnym modelem męskości, tradycje rodzinne, wcześniejsze doświadczenia, np. podczas praktyk studenckich, pracy z dziećmi i osobami potrzebującymi wsparcia. 

Z moich badań wynika, że dla większości mężczyzn o podjęciu pracy w zawodach zdominowanych przez kobiety zdecydował przypadek oraz zbieg okoliczności, jak również aktualna sytuacja na rynku pracy. Badani podkreślali jednak, że pozostanie w tym zawodzie pozwoliło im odnaleźć dotychczas niedostrzegane przez nich walory. Mężczyźni wskazali również, że wybór profesji był podyktowany osobistymi zainteresowaniami związanymi głównie z chęcią pracy z osobami potrzebującymi wsparcia i pomocy. Wśród najczęściej wskazywanych motywów podejmowania przez mężczyzn omawianych zawodów badani wymieniali zainteresowania oraz brak możliwości znalezienia innej pracy.

Jak mężczyźni oceniają swoją pracę w zawodach typowo kobiecych?

W opiniach mężczyzn praca w zawodzie zdominowanym przez kobiety jest mało stresująca i daje poczucie spokoju i bezpieczeństwa. Ważnym wątkiem ujawnionym w moich badaniach były relacje mężczyzn z kobietami na etapie kształcenia oraz wyboru drogi zawodowej. Ci, którzy wybrali sfeminizowane kierunki studiów, zdecydowanie pozytywnie odnieśli się do podejścia kobiet i współpracy z nimi w szkole oraz na studiach wyższych. Doświadczenia te w znaczącym stopniu decydowały o dalszych wyborach badanych mężczyzn. Funkcjonowanie mężczyzn w zawodach sfeminizowanych jest obarczone stereotypową oceną zgodnie z przekonaniami o zawodach typowo kobiecych i typowo męskich. Konsekwencjami tych stereotypów jest obawa przed negatywną opinią oraz rezygnacja z wyboru zawodu zgodnego z zainteresowaniami. Jednocześnie, mężczyznom powierzane są częściej zadania bardziej prestiżowe i lepiej płatne oraz są oni chętniej zatrudniani, co zdaniem badanych stanowi przejaw uprzywilejowania mężczyzn w środowisku pracy.

Moje badania ujawniły stosunkowo pozytywny obraz doświadczeń mężczyzn w pracy z kobietami. Badani nie dostrzegają szczególnych trudności wynikających ze stereotypów płci w odniesieniu do wykonywanego zawodu. Pracę wśród kobiet traktują jak każdą inną, a nieliczne trudności dotyczą w większym stopniu kwestii pomocy w czynnościach wymagających siły lub technicznej wiedzy, nie zaś kompetencji związanych z konkretnym zawodem. Ponadto mężczyźni traktują wykonywany przez siebie zawód jako możliwość samorozwoju i zdobywania doświadczeń, których nie mieliby okazji zyskać w środowisku typowo męskim.

*Dr hab. Anna Dudak, prof. UMCS – pracuje na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UMCS, w Katedrze Teorii Wychowania. Specjalizuje się w problematyce funkcjonowania współczesnych mężczyzn w rolach rodzinnych i zawodowych. W swoich badaniach koncentruje się na sytuacji ojców samotnie wychowujących dzieci, walczących o prawo do opieki i kontaktu z dzieckiem po rozwodzie oraz sytuacji mężczyzn podejmujących aktywność zawodową w profesjach zdominowanych przez kobiety.